W słoneczny wrześniowy dzień bulwary wiślane w Krakowie zamieniły się na krótką chwilę w terenowe laboratorium. Zamiast zwykłego spaceru nad rzeką, w ruch poszły zestawy do badań, pojemniki z wodą, przyrządy pomiarowe, przenośne lupy i mikroskop z kamerą w MobiLab. Nauczyciele z Małopolski i Podkarpacia pochylili się nad próbkami bentosu, organizmów żyjących w rzece, które są wskaźnikiem jakości wód.
Badania w terenie były częścią warsztatów Code for Blue, programu Fundacji Code for Green, który łączy edukację klimatyczną z praktyką i metodą design thinking. Partnerem wydarzenia w Krakowie była firma Canpack S.A., która udostępniła przestrzeń do pracy warsztatowej. Warto przypomnieć, że Canpack od dwóch lat wspiera nasz program edukacji o wodzie .
Design thinking, czyli metoda pracy oparta na współpracy, empatii i szukaniu rozwiązań „oczami ucznia”, stała się jednym z głównych punktów szkolenia. Nauczyciele mieli okazję przejść intensywny sprint DT i zobaczyć, jak można wprowadzić ją do codziennej pracy w szkole.
„Zapisałam się, bo myślałam, że to projekt tylko związany z ekologią. Dziś wiem, że to coś znacznie szerszego – praca w przyrodzie i z przyrodą powinna być w centrum naszej uwagi” – powiedziała po warsztatach Justyna Witek, nauczycielka ze Szkoły Podstawowej w Krakowie. „Dzięki Design Thinking zyskujemy konkretne narzędzie, które ułatwi mi rozwijanie kluczowych kompetencji u dzieci”.
Podobne refleksje miał Krzysztof Skraba ze Szkoły Podstawowej im. Armii Krajowej w Stróżach: „Myślałem, że projekty będą dotyczyły wyłącznie ekologii. Tymczasem poznana metoda pracy sprawdzi się także na innych lekcjach. To, co w niej najcenniejsze, to spojrzenie na problemy z perspektywy ucznia, a nie nauczyciela.”
Dla Katarzyny Kawalec z II Liceum Ogólnokształcącego w Tarnowie kluczowe było praktyczne doświadczenie: „Zejście do poziomu ucznia – osoby, która odkrywa coś nowego i może to sprawdzić – to najlepszy sposób uczenia się, zarówno dla nich, jak i dla mnie.”
Znaczenie edukacji terenowej – co mówią najnowsze badania
Ciekawostką dla nauczycieli były warsztaty terenowe prowadzone z wykorzystaniem mobilnego laboratorium MobiLab. Praktyczne aspekty edukacji terenowej przybliżyła grupie uczestników Magdalena Okołów.
Najnowsze badania z lat 2023-2024 wyraźnie potwierdzają znaczącą wartość edukacji prowadzonej w terenie. Jak podkreślano podczas konferencji „Terenowa edukacja przyrodnicza dzieci i młodzieży” zorganizowanej przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska w 2024 roku, bezpośredni kontakt z przyrodą nie tylko poprawia koncentrację i koordynację ruchową uczniów, ale przede wszystkim pozwala zregenerować umysł i ciało.
Eksperci zauważają, że pomimo tych korzyści, polscy uczniowie wciąż zbyt rzadko uczestniczą w zajęciach terenowych, co negatywnie wpływa na ich rozwój poznawczy i emocjonalny. Według opinii uczestników wspomnianej konferencji, bezpośrednia ekspozycja na przyrodę jest niezbędna dla optymalnego rozwoju fizycznego i emocjonalnego dzieci i młodzieży.
Badania pedagogiczne z 2024 roku wskazują również, że edukacja terenowa znacząco wpływa na rozwijanie u uczniów kompetencji społecznych, które są niezbędne w procesie podejmowania decyzji dotyczących ochrony środowiska. Uczniowie uczestniczący w regularnych zajęciach terenowych wykazują się większą inicjatywą, odpowiedzialnością oraz zdolnością do krytycznego myślenia.
Co istotne, warsztaty i zajęcia terenowe umożliwiają bezpośrednie doświadczenie problemów ekologicznych i społecznych – poprzez kontakt z przyrodą, obserwację, a także współpracę z lokalną społecznością. Ten rodzaj nauki przez doświadczenie wzmacnia poczucie sprawczości wśród uczniów, którzy mogą zobaczyć realne efekty swoich działań.
Interdyscyplinarny charakter edukacji terenowej jest szczególnie podkreślany przez specjalistów. Jak wskazują analizy z 2025 roku, ale przede wszystkim – nasze doświadczenia – projekty terenowe pozwalają na łączenie różnych przedmiotów, takich jak biologia, chemia oraz geografia. Dzięki temu uczniowie mogą spojrzeć na zagadnienia przyrodnicze z wielu perspektyw, co sprzyja głębszemu zrozumieniu oraz integracji wiedzy.
Praktyczne rozwiązania dla edukacji terenowej
Nauczyciele uczestniczący w warsztatach Code for Blue podkreślali, że mity dotyczące organizacji zajęć terenowych często hamują ich wdrażanie w codziennej praktyce szkolnej. Wśród nauczycieli panuje przekonanie, że nie ma czasu na zajęcia terenowe. Warsztaty pokazały, że w najbliższym otoczeniu można zrobić krótkie, wartościowe zajęcia w terenie.
Do najbardziej skutecznych metod nauczania w terenie należą:
- Projekty terenowe, podczas których uczniowie pracują nad rzeczywistymi problemami lokalnej społeczności
- Gry terenowe łączące elementy rywalizacji z nauką
- Obserwacje przyrodnicze w lasach, parkach czy nad rzekami
- Warsztaty praktyczne wykorzystujące naturalne materiały
- Współpraca z lokalnymi ekspertami z różnych dziedzin
Warsztaty to dopiero początek. Nauczyciele będą teraz korzystać z materiałów przygotowanych w ramach programu – w tym Podręcznika do edukacji klimatycznej, filmu Ewy Ewart „Do ostatniej kropli”, krótkich filmów tematycznych oraz specjalnej platformy edukacyjnej, która wspiera pracę projektową z uczniami.
Połączenie zajęć terenowych, metody design thinking i zasobów multimedialnych sprawia, że Code for Blue to nie tylko projekt edukacyjny, ale też przestrzeń do wspólnego działania, odkrywania i rozmowy o tym, jak szkoła może realnie przygotować młodych ludzi na wyzwania przyszłości.
